“De vrijheid van de één mag niet ten koste gaan van de gezondheid van de ander”, zei premier Rutte bij de persconferentie op 21 april. De coronacrisis heeft een verandering van waarden teweeggebracht, waarbij de focus is verschoven van individuele vrijheid naar nationale gezondheid. We accepteren overheidsbemoeienis, zelfs als deze leidt tot een beperking van onze eigen beweegruimte.
Corona verandert veel in ons dagelijks leven. Niet alleen houden we anderhalve meter afstand van elkaar, ook onze waarden over vrijheid en gezondheid lijken anderhalve meter op te schuiven. Doorgaans staan begrippen als keuzevrijheid, autonomie en rechtvaardigheid centraal in ons zorgstelsel. Op dit moment worden echter stevige discussies gevoerd: wie krijgt een behandeling als de zorg overbelast raakt?[1] Zijn maatregelen die onze privacy kunnen schenden geoorloofd als deze leiden tot gezondheidswinst? Aan deze discussies liggen vaak praktische uitgangspunten ten grondslag vanwege de snelheid die is geboden in de crisissituatie. In de haast wordt dan voorbijgegaan aan de ethische vragen die hierbij aan de orde zijn.
Neem bijvoorbeeld de vaststelling dat onder andere overgewicht en diabetes risicofactoren zijn voor corona, omdat deze ziekten het immuunsysteem aantasten en patiënten dus kwetsbaarder zijn voor infecties[2,3,4]. Deze aandoeningen hangen tevens nauw samen met leefstijl en voedingspatronen[5]. Rijksoverheid en gemeenten promoten dan ook al jaren een gezonde leefstijl. Hierachter gaat een ethische discussie schuil. Het beïnvloeden van de leefstijl van mensen kan namelijk worden gezien als betutteling van een burger met een eigen wil en ratio, terwijl het nalaten van deze beïnvloeding kan gelden als verwaarlozing van diezelfde burger. Een burger die ondergeschikt is aan hogere commerciële belangen en wordt misleid door oneerlijke keuzeprocessen. Een ongezonde leefstijl lijkt misschien een vrije keuze, maar wordt mogelijk veroorzaakt door een breed scala van factoren waar burgers zich niet bewust van zijn[6,7].
Nederlanders zijn erg gehecht aan hun vrijheid. Bemoeienis door de overheid om hun leefstijl te beïnvloeden, beschouwen ze vaak als onwenselijk vanwege de inperking van de individuele vrijheid. Maar leefstijlbeïnvloeding kan ook leiden tot gezondheidswinst, doordat mensen worden gestimuleerd in gezond gedrag. Of overheidsbemoeienis ook daadwerkelijk leidt tot een gezondere leefstijl, is echter onzeker. Vandaar dat er in het huidige preventiebeleid voorzichtig mee om wordt gegaan. Maar zodra gezondheid belangrijker wordt dan vrijheid, en leefstijlbeïnvloeding inderdaad leidt tot gezondheidswinst, kan bemoeienis geoorloofd zijn. Met andere woorden, gezondheid rechtvaardigt dan de nodige maatregelen[8].
In deze tijd van corona staat niet de individuele vrijheid maar gezondheidswinst voor de hele bevolking centraal. Maatregelen om de verspreiding van het virus in te dammen, worden door de hele samenleving geaccepteerd. Ook als deze leiden tot een beperking van de individuele vrijheid. De coronacrisis heeft in dat opzicht onze houding ten aanzien van het handelen van de overheid veranderd. Er lijkt onder burgers meer draagvlak te zijn ontstaan voor overheidssturing, wat in de toekomst mogelijk kansen kan bieden voor preventie en gezondheidsbevordering. Het veranderde normbesef zou ertoe kunnen leiden dat overheidssturing op een gezonde leefstijl meer wordt geaccepteerd, waardoor het preventiebeleid succesvoller zou kunnen worden ingezet. De nadruk van maatregelen voor het bevorderen van een gezonde leefstijl zou dan komen te liggen op de gezondheid, in plaats van op de individuele keuze, mits de waarden op deze manier geprioriteerd blijven na de coronacrisis.
Bronnen:
- Timmer, E. “Wie krijgt straks voorrang voor behandeling op de IC?” In: De Telegraaf, 01-04-2020, https://www.telegraaf.nl/nieuws/1336609892/wie-krijgt-straks-voorrang-voor-behandeling-op-de-ic
- Van Santen, H. “Cijfers bevestigen: veel coronapatiënten op IC hebben overgewicht.” In: NRC Handelsblad. 10-04-2020, https://www.nrc.nl/nieuws/2020/04/10/cijfers-bevestigen-veel-coronapatienten-op-ic-hebben-overgewicht-a3996512.
- Hartstichting. "Coronavirus: wie loopt extra risico?", 2020. https://www.hartstichting.nl/nieuws/is-coronavirus-reden-tot-zorg-voor-hartpatienten/hoger-risico-na-besmetting-coronavirus.
- Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. “Preventie van welvaartsziekten”, 2011. https://www.raadrvs.nl/binaries/raadrvs/documenten/publicaties/2011/12/13/preventie-van-welvaartsziekten/Preventie_van_welvaartziekten.pdf
- Nelis, A. “Hoogleraar Erasmus MC: ‘Stop met fat shaming coronapatiënten’.” In: De Monitor, 19-04-2020. https://demonitor.kro-ncrv.nl/artikelen/hoogleraar-erasmus-mc-stop-met-fat-shaming-coronapatienten
- Rijnders, R. “Zijn mensen werkelijk vrij om ongezond te leven?” In: de Volkskrant 28-03-2013. https://www.volkskrant.nl/mensen/zijn-mensen-werkelijk-vrij-om-ongezond-te-leven~bcd259dd/
- De Groot, E., en Tjoa, M. “Hoog tijd om preventie serieus te nemen”, 2020.
- Ten Have, Marieke, en Dick L. Willems. “Een gezonde leefstijl: heiligt het doel de middelen?” In: Bijblijven 32, no. 3 (2016/04/01 2016): 195-203. https://dx.doi.org/10.1007/s12414-016-0140-7.