In tijden van nood kijken we naar onze leiders voor antwoorden. Maar in een ongekende crisis zoals deze zijn die antwoorden er meestal niet. Als leider heb je dan twee opties.
‘Hoe we het gaan doen weten we niet, maar dát we het gaan doen staat vast!’
De eerste optie is: doen alsof. Voor een camera gaan staan en doen alsof je precies weet wat er aan de hand is en alsof je de zaak volledig onder controle hebt. Dit is de strategie die een leider als Trump nu kiest. De tweede optie is: wees duidelijk over wat je weet, maar ook over wat je niet weet, en ga de crisis stap voor stap te lijf. Dit is de strategie die onze premier kiest. In deze blog beschrijven we waarom wij denken dat de laatste strategie nu noodzakelijk is.
Deze week werden we overspoeld door filmpjes, foto’s en gifjes over het corona virus. Vaak grappig, soms hartverwarmend maar sommigen ook ronduit kritisch. Eén zo’n filmpje liet zien hoe Donald Trump de afgelopen twee maanden heeft gereageerd op het virus: van complete ontkenning, naar het beschuldigen van ons Europeanen, tot het uitroepen van de noodtoestand. Als de situatie niet zo ernstig was, zou het bijna grappig zijn. Maar je moet het de man nageven: wat zijn boodschap ook is, hij brengt hem altijd met volstrekte overtuiging, zonder enige twijfel en alsof hij nooit iets anders beweerd heeft. Nu gaat het ons hier niet per sé om de persoon van Trump, maar wel over zijn gedrag in deze situatie. In de basis laat hij namelijk gedrag zien dat we doorgaans in veel leiders weten te waarderen. We vinden het als mensen namelijk prettig om te zien dat leiders besluitvaardig zijn, dat ze weten wat ze doen en dat ze niet twijfelen.
En bovenstaande is één van de uitdagendste dilemma’s van leiders van dit moment. Als het echt moeilijk en lastig wordt en als het er echt op aankomt, is de behoefte bij leiders het sterkst om er te willen staan, met een helder en duidelijk verhaal en idealiter een stevige boodschap over de maatregelen die tot een oplossing leiden. ‘Want dát is toch de manier om vanuit mijn rol als leider, waarde toe te voegen. Dát is toch wat mijn burgers/medewerkers van mij verwachten en bovenal, dát is toch wat ik van mijzelf verwacht!’ Terwijl tegelijkertijd de maatregelen die genomen moeten worden onbekend zijn omdat het simpelweg niet duidelijk is welke maatregelen nu echt gaan werken. Er zijn talloze voorbeelden te vinden in de geschiedenis waarin leiders dan toch de voorkeur gaven aan directief leiderschap terwijl de situatie daar veel te onduidelijk voor was. Met alle rampzalige gevolgen van dien!
En daar zit het grote verschil tussen de aanpak van Trump en de aanpak van Rutte. Trump toont, ondanks de onduidelijkheid van de situatie en de onvoorspelbaarheid van het verloop, een sterke voorkeur voor directief leiderschap. Hij beweert dat het middel dat alles gaat oplossen Chloroquine is. Hij geeft aan dat met Pasen de Amerikaanse economie weer moet draaien. Terwijl dit op geen enkele wijze wordt gestaafd door de informatie die nu voorhanden is. In onze optiek levensgevaarlijk! Terwijl Rutte de insteek kiest van het ‘adaptief leiderschap’. Stapje voor stapje verder gaan, nauwlettend volgen wat er gebeurt én continue inspelen op de situatie die zich onvoorspelbaar en grillig verder ontwikkeld.
De reacties op de persconferentie van Mark Rutte zijn overigens een direct bewijs dat een andere vorm van leiderschap in moeilijke tijden volstrekt geloofwaardig is. Dat mensen zich realiseren dat pasklare antwoorden niet altijd voorhanden zijn, dat de oplossingen niet (alleen) van de leiders komen en dat “met zijn allen de schouders eronder” in sommige gevallen de enige daadwerkelijke oplossing is. Al deze ingrediënten zijn treffend beschreven in een artikel van Keith Grint, Wicked Problems and Clumsy Solutions: the Role of Leadership. Grint is Professor of Public Leadership and Management aan de Warwick Business School.
Wicked Problems zijn vraagstukken die zo complex en onvoorspelbaar zijn dat er feitelijk geen complete (al bekende) oplossingen voor handen of zelfs mogelijk zijn. Waar voorheen vraagstukken herkenning opleverden en oplossingsrichtingen zich hoe dan ook aandienden, is het best mogelijke bij Wicked Problems “trial and error”: dingen uitproberen en kijken of het al dan niet werkt. De professional versus de doe-het-zelver. En hoe verhouden de leiders van deze tijd zich tot deze nieuwe definitie van “waarde toevoegen”? Nou, over het algemeen niet erg goed! Veel liever vertellen leiders wat de oplossing voor het probleem zal zijn. Met een muur om ons land, verdwijnen veel van onze huidige problemen! Zodra wij onafhankelijk zijn, zal voorspoed op ons pad komen! En daarom is het nog steeds zeldzaam als een leider zich op deze wijze laat zien. Als hij of zij durft te zeggen: ‘mensen, wij hebben geen pasklaar antwoord maar we zullen samen aan een oplossing moeten werken!’
En juist daarom vonden wij de persconferentie van Mark Rutte vanuit leiderschapsperspectief zo knap. Hij stond ten overstaan van een heel land dat vragen heeft en zich angstig en onzeker voelt. En vrij vertaald was zijn boodschap: er ontbreekt nog veel informatie en pasklare antwoorden zijn nog niet te geven. Wij blijven heel erg goed kijken naar de ontwikkelingen, wij gaan aanpassingen doen indien nodig, maar we moeten vooral ergens beginnen. Adaptief leiderschap in relatie tot een Wicked Problem van jewelste. Niet alleen steeg het vertrouwen in Rutte tot recordhoogte. Hier wist hier ook een gevoel van collectieve verantwoordelijkheid mee te realiseren. Samen de schouders eronder en verantwoordelijkheid nemen. Hoe we het gaan doen weten we nog niet, maar dat we het gaan doen staat vast!