Nederland wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Daarvoor moeten we niet alleen overstappen van gas naar elektriciteit, maar ook het complete energiesysteem fundamenteel herzien. Dat we duurzame energie succesvol toevoegen is duidelijk, maar het systeem kraakt. Netcongestie, stijgende kosten en logge marktregels leiden tot steeds meer frictie. In deze aflevering van De Vooruitgang aan Tafel praten Maarten Abbenhuis (COO TenneT) en Rutger Bianchi (teamlead Energie & Strategie bij Berenschot) met Rens de Jong over de pijnpunten én oplossingen in de energietransitie.
We zijn goed in het bouwen van zonneparken, maar vergeten soms dat het licht ook echt aan moet blijven.
- Rutger Bianchi, Teamlead Energie en Strategie.
Succes heeft neveneffecten
Nederland is succesvol in het opschalen van zon en wind: meer dan 50% van onze elektriciteit komt inmiddels uit CO₂-vrije bronnen. Maar dit succes veroorzaakt ook problemen. Het elektriciteitsnet raakt overbelast, en nieuwe aansluitingen laten soms maanden op zich wachten. Volgens Bianchi kampen we met ‘groeipijn’: het systeem is niet ontworpen voor zo veel decentrale opwek en wisselende vraag.
Maarten Abbenhuis (TenneT) noemt het systeem ‘dynamischer dan ooit’: “Waar we vroeger met enkele centrales het systeem konden balanceren, hebben we nu te maken met duizenden producenten en onvoorspelbare afname.”
Flexibiliteit als sleutel
Beide gasten zijn het eens: flexibiliteit is de kern van een toekomstbestendig systeem. Bedrijven en burgers moeten leren omgaan met variabele beschikbaarheid van stroom. Bijvoorbeeld door elektrische auto’s niet alleen op te laden maar ook terug te laten leveren aan het net (vehicle-to-grid), of door grote batterijen slim in te zetten op piekmomenten.
“Veel capaciteit ligt er al”, stelt Bianchi. “Maar we benutten het niet effectief genoeg. We moeten toe naar een systeem waarin tijd en locatie zwaarder meewegen in de energiekosten.”
Oude markt, nieuw probleem
De huidige spelregels van de energiemarkt stammen uit 1998 en zijn ingericht op voorspelbaarheid. Zon en wind zijn echter per definitie grillig. “We zitten met een markt die vrijheid biedt, maar weinig richting geeft”, zegt Bianchi. “Iedereen kan overal leveren of afnemen, zonder dat de locatie of het moment invloed heeft op de prijs.”
Daarom pleiten beide sprekers voor een systeem met prijsprikkels die sturen op gewenst gedrag, zoals tijds- of locatiegebonden tarieven. Zo kent TenneT inmiddels flexibele contracten met kortingen tot 60% voor bedrijven die kunnen schuiven met stroomafname.
Durven kiezen en duidelijk zijn
Volgens Abbenhuis moeten we ook eerlijk zijn over wat wel en niet kan. Het netwerk uitbouwen tot het elke piek aankan, is inefficiënt én onbetaalbaar. “Je legt ook geen zesbaansweg aan naar Zandvoort alleen voor Formule 1-weekenden.”
Dat betekent: niet elk bedrijf kan altijd alles doen wat het wil. Vrijheid blijft, maar er komen voorwaarden bij. Bijvoorbeeld een hogere prijs op dure momenten of in gebieden met veel netdrukte.
Eén systeem, gezamenlijke opgave
De energietransitie vraagt ook om meer samenwerking. “De echte transitie vindt niet plaats op het net, maar bij de gebruiker”, aldus Bianchi. En die gebruikers – bedrijven, burgers én overheden – moeten zich aanpassen. TenneT investeert ruim € 200 miljard in het net, maar zonder maatschappelijke acceptatie van infrastructuur en slimmere afstemming op de industrie, gaan we het niet redden.
Slotgedachte
Nederland is bezig aan een indrukwekkende inhaalslag in duurzame opwekking. Maar zonder systeemvernieuwing blijft het bij symptoombestrijding. De toekomst van de energietransitie ligt in het flexibeler maken van vraag en aanbod, het aanpassen van marktregels en het durven maken van keuzes over waar we willen groeien.
Of, zoals Maarten Abbenhuis het samenvat: “De energietransitie kan slagen. Maar alleen als we als samenleving flexibeler worden.”
De vooruitgang aan tafel
In deze podcastreeks gaan we onder leiding van presentator Rens de Jong met bestuurders, wetenschappers en experts in gesprek over maatschappelijke en economische thema's. Daarbij analyseren we het systeem, identificeren we problemen en onderzoeken we wat nodig is om duurzame vooruitgang te realiseren.
Vragen of suggesties?
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze podcast? Mail dan naar ons team communicatie@berenschot.nl