Wat als morgen de stroom uitvalt? Niet voor een paar uur, maar voor een paar dagen. Je kunt niet tanken, niet pinnen, niet werken. De samenleving is kwetsbaarder dan we denken, dus hoe bereid je je daar als bedrijf of organisatie op voor?
In deze aflevering van De vooruitgang aan tafel duikt Rens de Jong met Marco Zannoni (directeur Nationale Crisisbeheersing bij het ministerie van Justitie en Veiligheid) en Vincent van der Vlies (adviseur veiligheid en crisismanagement bij Berenschot) in de wereld van nationale veiligheid en weerbaarheid. Over domino-effecten, improvisatievermogen en de vraag: is het écht goed geregeld of is dat een illusie?
Het meest onderschatte risico? Niet dat de stroom uitvalt, maar dat die storing echt lang kan duren.
- Marco Zannoni, directeur Nationale Crisisbeheersing bij het Ministerie van Justitie & Veiligheid.
Het gevreesde scenario
72 uur zonder stroom. Klinkt abstract, maar de gevolgen zijn concreet en onontkoombaar. Zannoni schetst het domino-effect: na twee uur doen telefoons het al niet meer. Daarna volgen riolering, drinkwater, pinautomaten, tankstations. “Je kunt je niet eens voorstellen in wat voor samenleving je dan leeft”, zegt hij. “In zo’n geval moeten we improviseren en elkaar helpen, terwijl de overheid hulp voor de meest kwetsbaren organiseert.”
Vincent van der Vlies vult aan: “Als de stroomvoorziening uitvalt, hebben we misschien nog een paar uur telecom. Maar daarna zijn de batterijen van de zendmasten ook op. Hoe bereik je dan nog je werknemers? Hoe kom je van A naar B als er chaos op de wegen ontstaat?”
Het is geen doemdenken, benadrukt Zannoni, maar realisme. “We gaan nooit 100% voorbereid zijn. Maar hoe zijn we voorbereid genoeg om vanuit daar te kunnen improviseren?”
Hybride dreiging
Toen minister Brekelmans zei dat het ‘meer oorlog dan vrede’ is, had hij gelijk, stelt Zannoni. Maar oorlog hoeft niet te betekenen dat er soldaten de grens over komen. “Het gaat om hybride oorlogsvoering: cyberaanvallen, sabotage, spionage, al dan niet gecreëerde vluchtelingenstromen. Manieren om een samenleving te verstoren.”
Nederland is een logistieke hub binnen de NAVO. Dat maakt ons kwetsbaar. Potentiële targets zijn de elektriciteitsvoorziening, telecommunicatie, het gps-signaal. “Een vijand kan beter zorgen dat troepen niet door een land heen kunnen dan aan de frontlinie vechten”, legt Zannoni uit.
Zijn we er klaar voor?
Het eerlijke antwoord: nee. Zannoni is daar glashelder over. “Ik zou niet willen suggereren dat we er klaar voor zijn. Niet de nationale overheid, niet de gemeenten.” Toch is er de afgelopen anderhalf jaar veel veranderd. De urgentie is toegenomen, gemeenten nemen hun verantwoordelijkheid serieuzer, en er wordt veel meer gesproken over weerbaarheid.
Maar er moet nog veel gebeuren. “Het ongemakkelijke is dat we van bekende vraagstukken moeten toegeven dat ze niet geregeld zijn”, zegt Zannoni. Hij pleit voor realisme: “Hoe organiseren we ons improvisatievermogen? Geen oplossing voor alles, maar weten hoe we prioriteren, hoe spullen van A naar B komen, hoe we weten waar deze het hardst nodig zijn.”
Van der Vlies benadrukt dat veiligheid en zekerheid geen synoniemen zijn: “De risico’s onder controle hebben, betekent niet dat er nooit iets gebeurt. Het gaat ook om veerkracht: hoe kom je terug in een normale of nieuwe normale situatie?”
Het ongemakkelijke is dat we van bekende vraagstukken moeten toegeven dat ze niet geregeld zijn
Weerbaarheid moet normaal worden
Zannoni’s belangrijkste speerpunt? Dat weerbaarheid een normaal onderwerp wordt en geen apart spoor. “Je moet weerbaarheid borgen in grote maatschappelijke vraagstukken zoals de energietransitie, polarisatie, onze weerbare democratie. Kijk in alles wat je als overheid doet of het bijdraagt aan weerbaarheid?”
Ook bedrijven moeten verder kijken dan hun eigen continuïteit. “Is wat je doet nog belangrijk in het licht van de grote scenario's? Is er vraag naar je diensten? En zo niet, wat kun je dan betekenen voor de samenleving?” Hij noemt corona als voorbeeld: bedrijven die hun productie omvormden naar wat toen nodig was.
Virtueel noodpakket voor bedrijven
Wat hoort er dan in het noodpakket van een organisatie? Van der Vlies: “In elk geval een plan. Wat doe je in geval van een allesomvattende storing? Wat zijn je meest kritieke processen? En zorg voor back-ups: als de cloud niet bereikbaar is, heb je dan nog analoge informatie?”
Zannoni wijst op het belang van basale gesprekken met medewerkers. “Wat verwacht je van hen in zo'n situatie? Moeten mensen komen of niet? Hoe bereik je elkaar als dat niet lukt? En spreek met je belangrijkste leveranciers. Je kunt het zelf op orde hebben, maar als je leverancier daar niet in slaagt, heb je alsnog een probleem.”
En dan de realiteit: komen mensen werken als er thuis problemen zijn? “Mensen moeten eerst weten hoe het met hun naasten gaat”, zegt Zannoni. “Dus als je wilt dat je bedrijf doordraait, zorg dan nu dat je medewerkers het thuis op orde hebben. Dat noodpakket waar lacherig over wordt gedaan, is absolute noodzaak voor het voortbestaan van je bedrijf.”
Begin klein, begin nu
Beide gasten pleiten voor pragmatisme. Zannoni: “Begin heel praktisch: de stroom doet het niet, hoe komen we op de zaak?” Hij noemt voorbeelden uit Finland en Litouwen: supermarkten met extra koelcapaciteit en noodstroom, offline betaalmogelijkheden op pinpassen. “Niet alles is een-op-een toepasbaar, maar het zijn concrete aanknopingspunten.”
Van der Vlies sluit zich daarbij aan: “Denk na over wat je op korte termijn kunt doen om ervoor te zorgen dat je bedrijf door kan draaien tijdens een crisis.”
De campagne Denk Vooruit, gelanceerd door de NCTV, heeft drie boodschappen: 1) bereid jezelf voor (het noodpakket), 2) bereid je huishouden voor (wie doet wat als het misgaat), en 3) praat erover en help elkaar. “Daar kun je prima het gesprek op het werk aan toevoegen”, zegt Zannoni.
Slotgedachte
Niet alles is te voorkomen. Maar organisaties en bedrijven kunnen wel voorbereid zijn op het moment dat de crisis toeslaat. Niet door angst te zaaien, maar door het eerlijke verhaal te vertellen en concrete stappen te zetten.
Of, zoals Zannoni het verwoordt: “We gaan nooit 100% voorbereid zijn. Maar hoe zijn we voorbereid genoeg om vanuit daar te kunnen improviseren?”
De vooruitgang aan tafel
In deze podcastreeks gaan we onder leiding van presentator Rens de Jong met bestuurders, wetenschappers en experts in gesprek over maatschappelijke en economische thema's. Daarbij analyseren we het systeem, identificeren we problemen en onderzoeken we wat nodig is om duurzame vooruitgang te realiseren.
Vragen of suggesties?
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze podcast? Mail dan naar ons team communicatie@berenschot.nl