De coronacrisis heeft de discussie over preventie en een gezonde levensstijl flink aangewakkerd. Slaap verdient een prominente en structurele plek in die discussie, vindt Myrte Tjoa van Berenschot.
Zonder aandacht voor onze leefstijl zou aanpak van het virus ‘dweilen met de kraan open’ zijn. Om de schade bij een eventuele tweede of derde golf te beperken, zou er daarom meer aandacht en geld moet komen om een gezonde leefstijl te bevorderen. Op dit moment ligt de focus nog vooral op gezonde voeding en voldoende bewegen. Slaap geldt dan vaak als een van de ‘overige factoren’, samen met minder roken en meer ontspannen. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat slaap juist een prominente en structurele plek verdient in de discussie over een gezonde leefstijl.
Kwantiteit én kwaliteit
Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders tegenwoordig gemiddeld iets meer dan zeven uur slapen. Een goede nachtrust van zeven à negen uur is essentieel voor de mentale gezondheid, omdat voldoende slaap de kans verkleint op vatbaarheid voor tal van ziekten, variërend van hart- en vaatziekten tot dementie en depressie. Naast kwantiteit is ook de kwaliteit van slaap (hoe effectief iemand slaapt) van belang. Op dit moment geeft 63 procent van de Nederlanders aan ontevreden te zijn over hun slaapkwaliteit. Piekeren, cafeïne en laat slapen door werk en scherm- en mediagebruik zoals Netflix zijn de belangrijkste oorzaken van een geringere slaapkwaliteit.
De komende jaren zal het aantal afleidingen eerder toenemen dan afnemen, waardoor er nog meer prikkels ontstaan om minder goed te slapen. Een verontrustend vooruitzicht, aangezien slaap het fundament is voor andere leefstijlgebieden, zoals voeding en bewegen. Immers, slecht eten en drinken is maanden vol te houden, maar slecht slapen breekt een mens al na een paar dagen op. Vraag het maar aan ouders met jonge kinderen. Zonder voldoende goede slaap halen ook de beste voeding en voldoende lichaamsbeweging niets uit. Daarnaast vermindert slaaptekort de aanmaak van leptine, een hormoon dat het verzadigingsgevoel regelt. Hierdoor neemt het hongergevoel toe en eten mensen meer dan goed voor hen is. Verder leidt minder slaap tot minder motivatie om te bewegen.
Meer prioriteit
Mensen die denken aan vijf of zes uur genoeg te hebben, komen vroeg of laat zichzelf tegen. Tien nachten minder dan zeven uur slapen, heeft eenzelfde effect op het functioneren van de hersenen als een nacht doorhalen. Een inhaalslag in het weekend werkt niet. Na een week met te weinig slaap zijn drie volle nachten goede slaap niet voldoende voor een volledig herstel. Langer opblijven is in de huidige maatschappij voor velen nog de norm. Sommige mensen zijn zelfs trots dat ze weinig slapen, als teken van hard werken en de juiste mentaliteit.
In werkelijkheid zijn slaperige medewerkers minder productief, minder creatief, maken ze meer fouten en ervaren ze minder werkplezier. Uitgeslapen medewerkers dragen daarentegen bij aan een goede sfeer en dito omzet. Ook houden zij zich vaker aan de regels, zijn zij socialer en minder vaak betrokken bij conflicten. Feiten die werkgevers zouden moeten stimuleren om meer prioriteit te geven aan uitgeslapen medewerkers. Het besef dat slaap belangrijk is voor het mentaal en fysiek welzijn, is echter nog onvoldoende aanwezig, ook op de werkvloer.
Drie basisregels
Op dit moment erkennen zelfs belangrijke gezondheidsinstituten zoals het Voedingscentrum en het RIVM slaap onvoldoende als belangrijke factor in een gezonde leefstijl. En ook in het Nationaal Preventieakkoord komt de term ‘slaap’ slechts één keer terug. Hoewel overheden en werkgevers zich niet met individuen willen bemoeien, hebben ze alle belang bij uitgeslapen personen. Niet alleen vanwege de impact op de eigen kosten, maar ook met het oog op andere grote (maatschappelijke) effecten, zoals ongevallen en verzuim. Slaap zou dan ook een veel prominentere plek moeten innemen in het gesprek over preventie en een gezonde leefstijl – ook los van de coronacrisis.
Hoog tijd dus voor meer aandacht voor het belang van voldoende goede slaap. Bij overheid en werkgevers en bij gezondheidsinstanties, brancheverenigingen en verzekeraars. Al deze partijen zouden zich op dit gebied meer moeten laten horen en vervullen een cruciale rol om mensen meer te laten beseffen dat een gezonde leefstijl begint met voldoende goede slaap. Bijvoorbeeld door structureel drie eenvoudige basisregels te communiceren: slaap elke nacht zeven tot negen uur, houd een vast slaappatroon aan (ook in het weekend) en vermijd het gebruik van cafeïne, alcohol, schermen en nicotine in de laatste uren voor het slapengaan.
De boodschap klinkt misschien niet zo revolutionair, maar wie goed en lekker slaapt, wordt uitgerust wakker, voelt zich fitter en is productiever. Hoe meer mensen dit inzicht omarmen, hoe effectiever de preventieacties op andere leefstijlgebieden en hoe groter de baten voor alle belanghebbenden.
Myrte Tjoa is student Health Sciences aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en stagiaire bij Berenschot
Aanrader: TedTalk van Matthew Walker ‘Slaap is je superkracht’
*Matthew Walker Why We Sleep. The New Science of Sleep and Dreams. Penguin Books 2018