Hoewel er in Nederlandse gemeentes veel aandacht is voor preventie, blijft een maatschappelijke kosten-batenanalyse en het kwantificeren van de effecten in de praktijk lastig. Hoeveel wordt er precies uitgegeven aan preventie door gemeentes en wat krijgt de maatschappij hiervoor terug?
Berenschot heeft een stagiair aan de VU Amsterdam begeleid die het verband tussen investeringen in preventie door gemeentes en jeugd(gezondheids)zorgkosten in 2015-2018 aan de hand van openbare data onderzocht. Dit soort onderzoek kan essentieel zijn in de rechtvaardiging van bepaalde uitgaven: het investeren in gezondheid staat tegenover een bezuiniging op kosten met preventie als middel.
Gemeentelijke uitgaven aan preventie niet per se gepaard met lagere jeugd(gezondheids)zorgkosten
Uit resultaten blijkt dat de uitgaven van gemeentes aan integraal gezondheidsbeleid in 2015-2018 geen eenduidig beeld geven. Zo zien we dat hogere uitgaven aan integraal gezondheidsbeleid in 2018 gepaard gaan met lagere jeugdzorgkosten, maar zien we géén relatie met jeugdgezondheidszorgkosten. Uitgaven aan integraal gezondheidsbeleid kunnen dus lonend zijn, doordat dit gepaard gaat met lagere jeugdzorgkosten. Dit onderzoek toont echter geen causaliteit aan: geven gemeentes met lagere jeugdzorgkosten meer uit aan integraal gezondheidsbeleid, of leidt integraal gezondheidsbeleid tot lagere jeugdzorgkosten?
Verder blijkt dat gemeentes die in 2018 participeerden aan nationale preventieprogramma’s (NPP) gemiddeld hogere jeugdzorgkosten hadden dan gemeentes die niet participeerden aan NPP’s. Ook bleek dat gemeentes die een lokaal preventieakkoord (LPA) hebben gesloten gemiddeld hogere jeugdzorgkosten hadden en lagere jeugdgezondheidskosten dan gemeentes die dit niet hadden. Uit deze resultaten lijkt dat deelname aan NPP en/of LPA averechts uitpakt, doordat dit gepaard gaat met hogere jeugdzorgkosten. Belangrijk is dat het ook hier met dit model niet mogelijk is om vast te stellen of gemeentes met hogere jeugdzorgkosten juist deelnemen aan NPP en/of LPA met als doel de kosten te verlagen, of dat de hogere jeugdzorgkosten het gevolg zijn van deze deelname. Dit laatste is dan mogelijk het gevolg van extra aandacht aan onderwerpen, waardoor zorgvragen beter aan het licht komen en (tijdelijk) hogere kosten oplevert.
Effecten van preventie uiten zich mogelijk ook op andere vlakken
Ook is het mogelijk dat preventieactiviteiten een gemeentelijke investering zijn waarvan effecten zich niet uiten in een verlaging van de kosten aan jeugdzorg of jeugdgezondheidszorg, maar bijvoorbeeld wel in gezondheid (op latere leeftijd). In dit onderzoek is gekeken naar jeugd(gezondheids)kosten over een periode van 2015-2018, waardoor deze gezondheidswinst op de langere termijn of op latere leeftijd niet is meegenomen in dit onderzoek. Daarnaast zit de winst van preventie niet enkel in minder zorgkosten als gevolg van minder zorgconsumptie. Effecten van preventie kunnen zich ook uiten op andere vlakken. De Sociaal Economische Raad schreef in de Verkenning Zorg voor de toekomst, gepubliceerd in juni 2020, dat preventie ook leidt tot onder andere hogere inzetbaarheid van mensen op de arbeidsmarkt en inzetbaarheid van mensen als bijvoorbeeld mantelzorger. Deze aspecten zijn niet direct terug te leiden tot afname in gemeentelijke uitgaven. De baten van preventie op gezondheid van jongeren kunnen dusdanig groot zijn dat deze tegen de kosten ervan opwegen, maar het blijkt geen makkelijke opgave om dit aan te tonen.
Huidige budgetcategorisering maakt uitgaven aan preventie niet te isoleren
Een andere belangrijke bevinding is dat het vrijwel onmogelijk is om uit de huidige budgetcategorisering enkel de uitgaven aan ‘preventie’ te achterhalen. Dit komt enerzijds doordat preventie een breed concept is, waarvan de definitie kan verschillen per onderzoek of casus. Anderzijds zien we dat de kosten voor preventieactiviteiten verspreid worden over meerdere budgetcategorieën en dat een gedetailleerde specificering niet mogelijk is binnen de huidige categorisering van budgetten. Willen we de effecten van investeringen in kaart brengen, dan is het van belang dat de kosten van investeringen duidelijk gespecificeerd zijn en op dezelfde wijze door alle gemeentes geregistreerd.
Berenschot werkt aan alternatieve manieren om effecten van preventie inzichtelijk te maken
Dit onderzoek biedt inzicht in kosten aan jeugd, maar zou in de toekomst kunnen worden uitgebreid met onderzoek waarin ook gezondheidsaspecten en effecten op de langere termijn worden meegenomen. Kosten van jeugd(gezondheids)zorg zijn immers maar tot op beperkte hoogte een goede afspiegeling van de daadwerkelijke gezondheid van de jeugd en hoe preventieactiviteiten hen beïnvloeden op de langere termijn. Een belangrijke bevinding is het gebrek aan accurate data over investeringen in preventie bij gemeenten in openbare bronnen. De verscheidenheid aan gemeentelijk beleid en registratie hiervan bemoeilijkt het monitoren en leren van preventieve inspanningen. Daarom werken we verder aan het uitdenken van alternatieve manieren om effecten inzichtelijk te maken en zo preventieve activiteiten door te ontwikkelen.