Als samenleving staan we dit decennium voor de fundamentele afweging hoe we toekomstige risico’s tegen elkaar afwegen, enerzijds de transitierisico’s die horen bij veel steviger milieu- en klimaatbeleid, anderzijds de fysieke risico’s die ontstaan als we te weinig actie ondernemen, waardoor de klimaatcrisis en biodiversiteitscrisis escaleren. Het is van groot belang dat scenario-analyses die economen en overheidsinstanties maken de risico’s adequaat inschatten en eerlijk tegen elkaar afwegen.
In dit artikel laten we zien dat de huidige scenario-analyses de risico’s op escalerende milieucrises fors onderschatten. Vervolgens schetsen we aan de hand van een analysekader mogelijkheden om betere scenario-analyses te maken. De slotsom is dat we veel betere scenario-analyses over milieu en economie kunnen maken dan we nu doen.
Huidige scenario-analyses: transitierisico’s wegen zwaarder dan fysieke risico’s
Op dit moment lijken de transitierisico’s in scenario-analyses zwaarder te wegen dan de fysieke risico’s. We kunnen mondiale milieucrises veel effectiever en sneller aanpakken als we stoppen met economische groei. Maar we aarzelen vanwege de transitie die daarvoor nodig is. Zo halen economen vaak als belangrijk argument tegen stoppen met groei de eventuele consequenties voor de overheidsfinanciën aan. Ze wijzen erop dat groei nodig is om toekomstige overheidsuitgaven te betalen en dat er een transitierisico ontstaat als we groei loslaten.
In hun scenario-analyses over de overheidsfinanciën gaan overheidsinstanties zoals het CPB daarom standaard uit van voortzetting van economische groei. Echter, deze instanties zijn op dit moment niet consequent in hun toekomstvoorspellingen. Zo rekent het CPB er aan de ene kant op dat de economie na 2040 in hetzelfde tempo door zal blijven groeien, maar stelt het tegelijkertijd op basis van een korte analyse dat de gevolgen van de klimaatcrisis voor de overheidsfinanciën ‘waarschijnlijk negatief maar beperkt zijn’.
Het is een grove misrekening om fysieke risico’s te onderschatten
Die laatste aanname lijkt meer en meer een grove misrekening te zijn. De komende jaren zullen de verwoestende effecten van de klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis namelijk steeds sterker voelbaar zijn. Dit kan allerlei grote, onvoorspelbare consequenties hebben, ook voor Nederland. Zo waarschuwt het IPCC al jaren voor een grootschalige migratiecrisis als we de gevolgen van de klimaatcrisis niet weten te beperken. Ook zal in dat scenario extreem weer het verdienvermogen van landen steeds verder aantasten. De overheid zal in dit scenario te maken krijgen met hoge kosten voor klimaatadaptatie, rampenfondsen en herstelbetalingen aan landen in het mondiale Zuiden die hard getroffen worden door de nalatigheden van rijke landen, en die daarvoor hoogstwaarschijnlijk zeer forse schadeclaims zullen indienen.
Met andere woorden: in de huidige scenario-analyses worden de baten van doorgaan met groei wél volledig meegewogen maar de veel hogere kosten (de fysieke risico’s van voortzetting van groei) níét. Dat druist in tegen het voorzichtigheidsbeginsel dat economen zouden moeten hanteren bij het maken van prognoses. We kunnen veel betere scenario-analyses over milieu en economie maken. Het kan best zo zijn dat de toekomstige schade voor de overheidsfinanciën van voortzetting van economische groei lastig in te schatten is. De toekomstige baten zijn echter evenzeer onzeker: de escalerende mondiale milieucrises tasten immers het verdienvermogen van landen aan, zoals blijkt uit analyses van het IPCC. Het CPB en andere instanties zouden dus ofwel voorzichtigheidshalve een hogere schatting van de kosten moeten opnemen, met een realistische bandbreedte, ofwel de baten ook lager moeten inschatten, zodat de kosten én de baten evenwichtig ingeschat worden.
Conclusie
De conclusie is in ieder geval dat het beeld dat nu in scenario-analyses geschetst wordt eenzijdig is: de transitierisico’s worden zwaar aangezet en de fysieke risico’s van escalerende milieucrises onderschat. Als we fysieke risico’s wél adequaat zouden meewegen, dan vervalt een belangrijk argument voor voorzetting van economische groei. Dat is geen verassing: uit verschillende gezaghebbende economische analyses blijkt dat het economisch zinvoller is om de klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis veel steviger aan te pakken, juist omdat een escalerende klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis én het toekomstige verdienvermogen van landen aantast én leidt tot veel hogere kosten voor adaptatie en schade-afhandeling. Beide negatieve gevolgen pakken óók nadelig uit voor de overheidsfinanciën. Voorbeelden van dergelijke economische analyses zijn de Stern Review (2006) en een recente analyse van het IMF (2022).
Analysekader voor verstandig afweging van risico’s
We kunnen veel betere scenario-analyses over milieu en economie maken. Het IMF-analysekader voor afweging transitierisico's vs. fysieke risico's helpt daarbij.
Kortom, we kunnen veel betere scenario-analyses over milieu en economie maken. Economen moeten hun huiswerk opnieuw doen, hun scenario-analyses aanpassen en voortzetting van groei als standaard aanname laten varen. Het laten varen van deze aanname zal nieuwe uitdagingen met zich meebrengen en nieuwe risico’s blootleggen. Een verstandige beleidsanalyse weegt de transitierisico’s daarbij eerlijk af tegen de fysieke risico’s. Het analysekader van het IMF is behulpzaam bij deze afweging (zie het plaatje).
Met het huidige beleid nemen we gigantische fysieke risico’s in combinatie met kleine transitierisico’s (rechtsonder in de figuur). Als we wat meer transitierisico’s zouden nemen, dan kunnen we de fysieke risico’s fors beperken (linksonder in de figuur). Als we te lang wachten en te weinig doen, dan verloopt de transitie hoe dan ook wanordelijk (linksboven in de figuur) of belanden we in een scenario waarin én de fysieke risico’s én de transitierisico’s zeer groot zijn (rechtsboven in de figuur). Het is hoog tijd voor nieuwe scenario-analyses die rekening houden met dit type inzichten.