Uitvoering van de Participatiewet: een transitievraagstuk. “De weg naar een inclusieve arbeidsmarkt waar iedereen kansen krijgt om mee te doen, bevindt zich voor een groot deel in een transitiefase.” Zo luidde de conclusie in het rapport over de infrastructuur van sociaal ontwikkelbedrijven. Twee jaar verder blijkt die transitie nog steeds in volle gang.
“De weg naar een inclusieve arbeidsmarkt waar iedereen kansen krijgt om mee te doen, bevindt zich voor een groot deel in een transitiefase.” Zo luidde de conclusie in het rapport over de infrastructuur van sociaal ontwikkelbedrijven. Twee jaar verder blijkt die transitie nog steeds in volle gang. Destijds gaf bijna de helft van de bevraagden aan dat de eigen gemeente(n) acht jaar na invoering van de Participatiewet (nog) geen expliciete keuzes hadden gemaakt over de toekomst van het bedrijf. Momenteel zien wij een toenemende vraag om hulp bij het maken van keuzes rond de ontwikkeling naar een inclusieve arbeidsmarkt.
Gemeenten hebben keuzes te maken over hoe zij de Participatiewet (in 2015 ingevoerd ter vervanging van de Wajong, Wet werk en bijstand en de Wet sociale werkvoorziening) uitvoeren. Sinds de wet van kracht is geworden, stromen er nieuwe doelgroepen in, zoals mensen die een nieuwe vorm van beschut werk doen en mensen met een loonkostensubsidie. Ook vroegtijdige schoolverlaters, inburgeraars en statushouders verdienen aandacht op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt in Nederland. Die ontwikkeling staat niet op zichzelf. Inmiddels zien we een toenemende vraag om hulp bij het maken van keuzes rond de ontwikkeling naar een inclusieve arbeidsmarkt. Die omslag is niet alleen lokaal merkbaar, maar ook regionaal en landelijk. Gemeenten bezinnen zich op de toekomst, met zicht op de zijspiegels waarin de ‘Participatiewet in balans’ blinkt, de ontwikkeling naar duurzame samenwerking in arbeidsmarktregio’s, het vanuit het Rijk beschikbaar gestelde impulsbudget voor toekomstbestendige sociaal ontwikkelbedrijven en het budget voor tienduizend extra banen voor mensen die kunnen terugvallen op de sociale infrastructuur.
De veelheid aan thema’s die raken aan de uitvoering van de Participatiewet kan verlammend werken, terwijl gemeenten juist inhoudelijke, duurzame en toekomstbestendige keuzes willen maken voor hun inwoners.
Gevoel van urgentie
Berenschot ziet de huidige opgaven vooral als een transitievraagstuk: de overgang naar een toekomstbestendige uitvoering van de Participatiewet. Om die transitie goed vorm te geven, is het nodig om de organisatie en de samenwerking binnen de uitvoering van de wet in beeld te brengen.
Gemeenten voelen duidelijk de urgentie om keuzes te maken. Waar sociaal ontwikkelbedrijven deze taken vroeger vanzelfsprekend uitvoerden, moeten nu belangrijke besluiten worden genomen over de toekomstige inrichting van de uitvoering. Daarbij valt op dat de nieuwe doelgroepen binnen de Participatiewet sterk verschillen van de mensen die vroeger instroomden in de sociale werkvoorziening.
A. Vinden, herkennen en diagnosticeren van mensen
Hierbij gaat het om de vraag hoe de gemeente mensen in beeld krijgt die niet in staat zijn om zelfstandig aan het werk te komen en te blijven, en dus behoren tot de doelgroep van de Participatiewet.
B. Ontwikkelen van werknemersvaardigheden
Als iemand nog niet startklaar is voor werk, gaat hij of zij een ontwikkeltraject in (B), dat is gericht op het opdoen van werknemersvaardigheden. Denk aan een taaltraining, een vakopleiding of het vinden van een werkervaringsplek.
C. Faciliteren van goede match
Zodra iemand startklaar is, wordt hij/zij bemiddeld en geplaatst op een werkplek (C). Dit kunnen banen zijn bij een reguliere werkgever, al dan niet met een loonkostensubsidie, of beschut werk bij het werkbedrijf.
D. Benaderen van werkgevers
Het zoeken naar en realiseren van kansen en mogelijkheden bij reguliere werkgevers om zo veel mogelijk mensen die het zelfstandig niet redden op de arbeidsmarkt, duurzaam aan de slag te krijgen en te houden.
E. Uitstroom naar regulier werk realiseren
F. Mensen met beperkte loonwaarde
Deze mensen door middel van een loonkostensubsidie aan de slag helpen en waar nodig voorzien in begeleiding bij de reguliere werkgever.
G. Middengroep
Dienstverlening aan mensen zonder indicatie ‘beschut’ die het nog niet lukt om bij een reguliere werkgever in dienst te treden. Bijvoorbeeld het aanbieden van detacheringsfaciliteiten aan reguliere werkgevers.
H. Voorzien in een vangnetfunctie voor beschut werk
Indien mensen door de aard/zwaarte van hun beperkingen niet via een dienstbetrekking bij reguliere werkgevers kunnen werken en van het UWV een positief advies ‘indicatie beschut werk’ hebben ontvangen, kunnen ze aan de slag op een zogeheten beschutte werkplek. De gemeente heeft voor deze doelgroep de verplichting om het in de ministeriële regeling genoemde aantal werkplekken te realiseren (vaak wordt dat de taakstelling genoemd).
I. Uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw)
Organisatie en samenwerking
Voortbouwend op adviezen van de SER, hebben we negen functionaliteiten ontwikkeld om gemeenten te ondersteunen bij het maken van toekomstbestendige keuzes rond organisatie-inrichting en samenwerking:
Puzzelen met de functionaliteiten
De transitie naar een inclusieve arbeidsmarkt vraagt van gemeenten een duidelijke meerjarenvisie en opvolging op enerzijds de infrastructuur (welke functionaliteit krijgt welke invulling?) en anderzijds de organisatorische inrichting (Welke organisatie voert welke functionaliteit uit? Wat doet de gemeente?). Het puzzelen met functionaliteiten betreft dus alle organisaties die binnen de bredere infrastructuur met elkaar taken uitvoeren, gericht op het realiseren van de doelen van de Participatiewet. En die daarmee de basis leggen voor de transitie naar een duurzaam inclusieve arbeidsmarkt.