Over hoe partijen nu al kunnen navigeren richting een veilige energietransitie.
Begin dit jaar is bij het Departementaal Coördinatiecentrum Crisisbeheersing van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (DCC IenW) het beleidsplan crisisbeheersing IenW verschenen, met de focus op de jaren 2022-2026. Hierin is terecht ook aandacht voor kennisopbouw en het creëren van bewustwording over de eventuele veiligheidsrisico’s die gepaard gaan met de energietransitie en de implicaties op crisisbeheersing. Te denken valt aan de veiligheidseffecten van stromen waterstofrijke energiedragers, zoals waterstof zelf en ammoniak, wat dit betekent voor IenW als departement en de crisispartners van DCC IenW, en welke bestuurlijke aspecten en risico’s daarmee gepaard gaan met betrekking tot crisisbeheersing.
De stand van zaken
Het probleem met de huidige onderzoeken naar hoe de energietransitie kan worden vormgegeven en het optekenen van toekomsttrends, is dat deze vol onzekerheden zitten en dat de kans groot is dat die in korte tijd alweer achterhaald zijn. Wel zeker is dat waterstof in alle transitiestudies in meerdere verschijningsvormen een (steeds grotere) rol zal gaan spelen. Waar waterstof als samengeperst gas of tot vloeistof gekoeld vervoerd kan worden en vooral heel brandbaar is (en daarmee in dit geval ook explosief), is ammoniak een stof die zeer giftig is (en ook kan branden onder de juiste omstandigheden). Daarnaast geldt ook dat alle stoffen binnen de hele keten van import, productie, opslag, transport en eindgebruik risico’s opleveren. Wat zeker lijkt is dat er vanuit de markt vele megatonnen aan waterstof(equivalenten) geïmporteerd zullen worden, mogelijk tien tot vijftien keer meer dan nu. Of en hoe waterstof en ammoniak op de korte termijn verder het land in of juist naar het achterland getransporteerd zullen worden en via welke modaliteit8, is op dit moment nog niet goed aan te geven. Hoewel de verwachting is dat Nederlandse en Belgische havens ook een groot deel van het achterland gaan bedienen, is er nog veel onzeker en moet er nog veel nader onderzocht worden.
Dilemma’s en uitdagingen
Vanuit de ambitie om klimaatneutraal te opereren, moeten veel nieuwe technologieën ontwikkeld en geïmplementeerd worden. Enerzijds betreft dit de aanleg van zonnepanelen, buurtbatterijen en waterstoftankstations, anderzijds de import, het gebruik en het transport van vele megatonnen aan waterstofequivalenten. Het veilig faciliteren van deze ontwikkelingen kent vier dilemma’s en uitdagingen.
1. Het belang van energietransitie én veiligheid
Alle omgang met gevaarlijke stoffen is per definitie gebonden aan een kans op grote incidenten en crises, met talloze slachtoffers en veel economische schade als gevolg. Elke nalatigheid, of het nu een lekkage of klein incident is of een grote ramp, kan leiden tot een verlies van de maatschappelijke license to operate van de stoffen die gepaard gaan met de energietransitie. Dit kan weer leiden tot vertraging van de energietransitie en zelfs tot oplaaiende discussies over de wenselijkheid en de noodzaak van waterstofrijke energiedragers in het algemeen ten faveure van fossiele brandstoffen.
2. Beleidsmatig trackrecord op het gebied van veiligheid
Is voorgaande zorg te ondervangen met doeltreffend risicobeheersingsbeleid? Te vaak blijkt wat op papier was uitgedacht in de praktijk niet goed geregeld. Neem de casus Basisnet Spoor, als voorbeeld van wetgeving die wellicht ooit met de beste bedoelingen opgesteld is, maar in de praktijk tot veel problemen op bestuurlijk vlak heeft geleid. Inmiddels zijn er ook nog nieuwe stromen van stoffen die niet voorzien waren in het Basisnet, zoals LNG, en is het een meer dan reële mogelijkheid dat er veel meer ammoniak gebruikt gaat worden, ondanks convenanten en het streven om ammoniak zo veel mogelijk uit te bannen.
3. Trackrecord op het gebied van crisisbeheersing
Incidenten met gevaarlijke stoffen vergen echt wel iets meer dan andere typen incidenten, omdat deze minder gebruikelijk zijn (en daarmee minder bekend) en potentieel catastrofaal. In het verleden is gebleken dat andere (private) partijen nodig waren om bij incidenten te helpen, maar zeker niet consequent bij crisisbeheersing worden betrokken. Met nieuwe en grotere transportstromen vraagt dit ook om nieuwe inzichten over hoe we ons moeten voorbereiden op mogelijke nieuwe crises.
4. Gebrek aan kennis over het vakgebied
De krapte op de arbeidsmarkt is in dit veld een extra complicerende factor. Binnen de energietransitie staan er momenteel rond de 8.600 vacatures open. Bovendien kwam eind 2020 uit onderzoek naar voren dat met name de kennisbehoefte binnen omgevingsveiligheid heel erg groot is. Die dubbele krapte op de arbeidsmarkt is een extra reden om ons zorgen te maken over de stand van zaken ten aanzien van de benodigde kennis op dit toch al specialistisch en complex vakgebied.
Hoe actoren nu al kunnen anticiperen op deze ontwikkelingen
DCC IenW, Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), DG Milieu en Internationaal van het Ministerie van IenW, ProRail, Rijkswaterstaat en Brandweer Nederland kunnen nu alvast gaan nadenken over hun rol inzake de stromen waterstofrijke energiedragers. En zo hun rol in een revolutionair veranderend veld toekomstvast te maken. Daarom reik ik in de whitepaper per organisatie een aantal essentiële tips aan.
Wat ons de komende tien jaar en langer te wachten staat rond de energietransitie, is grotendeels terra incognita op een kaart. Om daadwerkelijk goed te anticiperen, moeten wij die kaart met z’n allen samen inkleuren en nader intekenen. Zorg voor samenwerking en regelmatig klankborden over de ontwikkelingen die jullie door jullie eigen bril zien, zodat andere partijen daar ook deelgenoot van worden. Deel die informatie ook met andere partijen (bijvoorbeeld private actoren) die hier niet genoemd zijn, want ook zij hebben waardevolle kennis.
