Kunstmatige intelligentie (AI) is al lang niet meer iets voor enkel de IT-afdeling binnen een organisatie: meer dan de helft van werkend Nederland zet AI in om hun eigen productiviteit te verhogen, zo blijkt uit een wereldwijd onderzoek van het Amerikaanse softwarebedrijf Freshworks.
De inzet van AI loopt uiteen van subtiele integratie in tools zoals automatische emailaanvulling tot klantinteractie en strategische besluitvorming in operationele processen. Waar vroeger hiërarchie en vaste processen de norm waren, vraagt AI om een frisse blik op hoe we samenwerken, beslissingen nemen en werk organiseren. De opkomst van AI leidt dan ook tot andere vormen van samenwerking tussen mens en machine, tot herverdeling van verantwoordelijkheden en tot een herdefiniëring van wat werk eigenlijk inhoudt.
Van hiërarchie naar hybride besluitvorming
Veel organisaties zijn nog steeds hiërarchisch ingericht: beslissingen worden van bovenaf genomen. Maar AI maakt het mogelijk om die besluitvorming dichter bij de werkvloer te leggen. Dankzij realtime data, slimme algoritmes en handige tools kunnen teams sneller en zelfstandiger handelen. AI neemt in sommige gevallen zelfs het voortouw, bijvoorbeeld bij het bepalen van prijzen of het opsporen van fraude. Zo ontstaan nieuwe structuren waarin AI een actieve rol speelt. Als gevolg daarvan zijn leidinggevenden minder nodig om keuzes te maken, wat leidt tot plattere organisatiestructuren waar samenwerking en flexibiliteit centraal staan.
In sommige gevallen wordt besluitvorming volledig gedelegeerd aan AI, bijvoorbeeld bij realtime prijsoptimalisatie of fraudedetectie. Dit betreft voornamelijk situaties waarin repetitieve en data-intensieve taken moeten worden uitgevoerd binnen vaste, vooraf vastgestelde parameters, In andere situaties werken mens en AI sequentieel samen: AI filtert bijvoorbeeld sollicitanten, waarna HR de gesprekken voert en de uiteindelijke keuze maakt. En in weer andere gevallen worden beslissingen van mens en AI samengevoegd, zoals bij investeringscommissies waarin AI een stem krijgt naast commissieleden.
Wendbaarheid als structurele noodzaak
AI helpt organisaties om sneller en slimmer te reageren op veranderingen. Om die kracht echt te benutten, moet de organisatie zelf ook wendbaar zijn. Klassieke silo’s en strakke lijnen werken dan niet meer. Gescheiden afdelingen belemmeren het onbeperkt delen van kennis en informatie, en strakke hiërarchische lijnen zorgen voor trage besluitvorming. AI-integratie is juist gebaat bij interdisciplinaire samenwerking, snelle iteraties en experimentatie. Zo ontstaan netwerkstructuren, multidisciplinaire teams en iteratieve besluitvormingsprocessen. De inzet van AI vraagt om een organisatie die kan leren, zich kan aanpassen en waarin technologie en mens elkaar versterken.
AI-volwassenheidsniveau bepaalt de organisatiestructuur
Hoe goed een organisatie met AI uit de voeten kan, hangt niet alleen af van de technologie. Minstens zo belangrijk zijn de mensen, de cultuur en het leiderschap. Is er ruimte om te experimenteren met data? Begrijpen leidinggevenden wat AI kan betekenen voor hun teams? En hebben medewerkers de juiste vaardigheden om ermee te werken?
Afhankelijk van hoe AI-volwassen je als organisatie bent, kies je een andere aanpak om AI-functionaliteiten (de mogelijkheden en taken die AI kan uitvoeren binnen een systeem, product of organisatie) te integreren. Onderzoek wijst uit dat bij een laag AI-volwassenheidsniveau centralisatie van AI-functionaliteiten een logische beginstap kan zijn (Sharma, 2024). Een voorbeeld hiervan is het hub-and-spoke-model, waarin een gespecialiseerd team (de hub) verschillende ‘spokes’ verbindt en zo de integratie aanstuurt. Anderzijds kan het bij een hoge AI-volwassenheid juist slim zijn om AI-functionaliteiten te decentraliseren. Zo krijgen afdelingen en teams de verantwoordelijkheid en de ruimte om zelf toepassingen te ontwikkelen, passend bij hun werk. Dat vergroot de flexibiliteit én het innovatief vermogen.
Governance, compliance en toezicht
AI roept ook vragen op over verantwoordelijkheid en ethiek. De autonomie waarin AI kan opereren en beslissingen nemen, neemt zichtbaar toe. Of een dergelijke autonomie van AI-functionaliteiten wenselijk is, hangt af van de sector waarin een organisatie actief is. Autonome beslissingen door AI vragen heldere verantwoordelijkheden en transparantie van het proces. Daarnaast raakt AI wet- en regelgeving zoals privacy en dataveiligheid. Wie is verantwoordelijk als een AI-systeem een fout maakt? Hoe voorkom je bias in algoritmes? En hoe zorg je dat beslissingen uitlegbaar blijven? Deze vragen raken niet alleen de technologie, maar ook de structuur van governance, compliance en toezicht binnen organisaties.
Kortom, AI is meer dan een extra tool binnen de bestaande structuur. Het is een gamechanger die een andere manier van denken over organiseren vereist. Wie AI slim inzet, wint aan snelheid, innovatie en wendbaarheid. Maar dat lukt alleen als je als organisatie naast technologie ook investeert in mensen, cultuur en ethiek.
De organisaties die het verschil gaan maken, zien AI niet als IT-project, maar als strategische kans. Die durven te experimenteren, te leren en waar nodig hun structuur hierop aan te passen. De toekomst is niet hiërarchisch, maar intelligent. En die toekomst begint vandaag.
Meer weten?
Dit blog is geschreven door Berenschot-adviseurs Nick Fierloos, Iris Massop en Luuk van Montfort die deel uitmaken van het expertiseteam Inrichten van Organisaties. Dit team heeft ruime ervaring op gebied van organisatiestructuren in alle sectoren, en werkt aan een methodiek waarin AI zo goed mogelijk een efficiënt proces ondersteunt. Benieuwd hoe u uw organisatie- of governancestructuur kunt ontwerpen, aanscherpen of evalueren? Neem dan vooral contact met ons op!