Analyse van de effecten van de voorjaarsnota en de meicirculaire 2025 voor het sociaal domein
Veel gemeenten zien de Voorjaarsnota 2025 en de daarop volgende meicirculaire als een stap in de goede richting, omdat er voor het eerst sinds lange tijd extra middelen zijn toegezegd om de dreigende tekorten in het sociaal domein te verlichten. Het betreft echter een gedeeltelijke demping van het financiële ravijn dat in 2026 dreigt: de structurele problemen zijn niet opgelost maar slechts vooruitgeschoven. Het sociaal domein, en met name de jeugdzorg, blijft zwaar onder druk staan. Dat dwingt gemeenten tot lastige keuzes, wat het waarborgen van de menselijke maat steeds moeilijker maakt.
Uitstel zonder afstel
De aangekondigde € 400 miljoen extra middelen dempen slechts 16% van de verwachte terugval van € 2,4 miljard in 2026. Gemeenten blijven dus geconfronteerd met een forse financiële klap. Bovendien wordt een deel van de Hervormingsagenda Jeugd gefinancierd via een overboeking van het accres. Dit betekent dat er minder geld beschikbaar is voor andere gemeentelijke taken zoals de Wmo en schuldhulpverlening. Deze extra middelen zijn incidenteel voor 2026 en 2027. De conclusie is daarmee dat het ravijnjaar is opgeschoven naar 2028.
Jeugdzorg blijft kwetsbaar
De jeugdzorg blijft een van de meest kwetsbare onderdelen binnen het sociaal domein. Voor 2026 en 2027 komen extra middelen beschikbaar. Met € 414 miljoen compensatie vanuit het Rijk wordt het advies van de commissie van Ark gevolgd en de besparingen vanuit de hervormingsagenda vooruitgeschoven. Vanaf 2028 is er juist weer minder geld uitgetrokken voor jeugdzorg dan in 2025. Sommige maatregelen lijken vooral financieel ingegeven, zoals invoering van een eigen bijdrage (-€ 260 miljoen) en verkorting van de trajectduur (-€ 68 miljoen) vanaf 2028. De bezuinigingen vanaf dat jaar (€ 507 miljoen per jaar) liggen zelfs hoger dan eerdere berekeningen, omdat met hogere volumes en prijzen wordt gerekend. Hoewel dit procentueel zal kloppen, zien we het toch vooral als een boekhoudkundige truc. De sector reageert dan ook teleurgesteld: de bezuinigingen zijn niet geschrapt, alleen uitgesteld. Gemeenten moeten daardoor balanceren tussen financiële haalbaarheid en het waarborgen van passende zorg voor jongeren.
Financiële basis niet structureel versterkt
Ook andere maatregelen in de Voorjaarsnota vergroten de druk op het sociaal domein. Gemeenten proberen hun begrotingen sluitend te krijgen door te bezuinigen op ondersteuning, werk en inkomen, en door lastenverhoging voor inwoners. Tegelijkertijd stijgen de kosten door inflatie, personeelstekorten en een toenemende zorgvraag. Invoering van een versterkt eigenbijdragestelsel in de Wmo en het doorschuiven van middelen binnen het gemeentefonds laten zien dat er vooral wordt geschoven met bestaande budgetten, zonder structurele versterking van de financiële basis.
Praktijkvoorbeeld: vastlopende doorstroom in verblijfketen
In onze adviespraktijk zien we gemeenten worstelen met deze keuzes. Denk aan knelpunten in de doorstroom van jongeren uit de jeugdzorg naar passende vervolgvoorzieningen, zoals Beschermd Thuis of Beschermd Wonen. Door een tekort aan plekken blijven jongeren noodgedwongen langer in de jeugdzorg, waardoor nieuwe instroom stagneert. Dit leidt tot schrijnende afwegingen: wie krijgt voorrang op de enige beschikbare plek: een jongere met acute psychische nood of een volwassene met een verhoogd veiligheidsrisico? Zulke dilemma’s onderstrepen de noodzaak van strategisch beleid en voldoende middelen om verantwoord menselijke én bestuurlijke keuzes te kunnen maken.
Strategische keuzes zijn onvermijdelijk
Nu de Voorjaarsnota 2025 geen structurele oplossing biedt voor de uitdagingen binnen gemeenten, worden deze gedwongen om nu al strategische keuzes te maken. Maar hoe stel je als gemeente prioriteiten binnen een sociaal domein dat steeds complexer en duurder wordt? Hoe voorkom je dat kwetsbare inwoners tussen wal en schip vallen? En hoe houd je de begroting sluitend met oog voor de menselijke maat? Dat vereist meer dan incidentele ingrepen: heldere afwegingskaders, betrouwbare data en inzicht in maatschappelijke effecten. Alleen dan kunnen gemeenten onderbouwde en verantwoorde beslissingen nemen in een financieel steeds krapper speelveld.
Berenschot: concrete oplossingen voor gemeenten
Wij ondersteunen gemeenten bij het maken van die strategische keuzes. Vanuit de inhoud bieden we concrete oplossingen om financiële stabiliteit te waarborgen. Denk aan herprioritering van strategische doelen, het herijken van regionale samenwerking, het efficiënter inrichten van interne processen, benchmarking op het sociaal domein en het uitwerken van businesscases.
Benieuwd hoe uw gemeente zich de komende jaren het beste kan voorbereiden op de financiële uitdagingen? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek. We helpen uw gemeente graag om de juiste keuzes te maken.
Bronnen
Een meerderheid van de commissie Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) wil de afschaffing van het abonnementstarief in de Wmo controversieel verklaren. Herinvoering inkomensafhankelijke Wmo op de lange baan